เทศกาลไหว้บ๊ะจ่าง

🎎 เทศกาลไหว้บ๊ะจ่าง (端午节 – ตวนอู่เจี๋ย)

📅 ตรงกับ:

• วันที่ 5 เดือน 5 ตามปฏิทินจีน (มักอยู่ในเดือนพฤษภาคม-มิถุนายนของปฏิทินสากล)
  ปี 2025 ตรงกับ วันจันทร์ที่ 2 มิถุนายน

🏮 ตำนานความเป็นมา: ความจงรักภักดีของชวีหยวน (屈原)

ตำนานที่ได้รับการยอมรับและเล่าขานกันมากที่สุดเกี่ยวกับที่มาของเทศกาลบ๊ะจ่างคือเรื่องราวของ ชวีหยวน (Qu Yuan) กวีและขุนนางผู้รักชาติในสมัยจั้นกั๋ว (Warring States Period) หรือยุคจ้านกว๋อ (ประมาณ 475 – 221 ปีก่อนคริสตกาล) แห่งแคว้นฉู่

• ชีวิตของชวีหยวน: ชวีหยวนเป็นผู้ที่มีความสามารถ มีสติปัญญา และเป็นที่โปรดปรานของกษัตริย์แคว้นฉู่ เขาเป็นผู้ซื่อสัตย์และพยายามเสนอแนะแนวทางในการปกครองและนโยบายต่างประเทศเพื่อปกป้องแคว้นฉู่จากการรุกรานของแคว้นฉิน
• การถูกใส่ร้ายและการเนรเทศ: อย่างไรก็ตาม ด้วยความซื่อตรงของเขา ทำให้ชวีหยวนถูกขุนนางกังฉินผู้ริษยาใส่ร้ายป้ายสี จนถูกกษัตริย์เข้าใจผิดและถูกเนรเทศออกไปจากเมืองหลวง
• ความเศร้าโศกและการตัดสินใจ: ในช่วงที่ถูกเนรเทศ ชวีหยวนได้ประพันธ์บทกวีจำนวนมาก ซึ่งสะท้อนความรักชาติ ความทุกข์ระทม และความห่วงใยต่อชะตากรรมของบ้านเมือง เมื่อแคว้นฉินบุกยึดเมืองหลวงของแคว้นฉู่ได้ในปี 278 ปีก่อนคริสตกาล ชวีหยวนรู้สึกเสียใจและสิ้นหวังอย่างสุดซึ้งที่ไม่อาจช่วยบ้านเมืองได้
• การเสียสละ: ด้วยความเศร้าโศกอย่างสาหัส ในวันที่ 5 เดือน 5 ชวีหยวนจึงตัดสินใจกระโดดน้ำเสียชีวิตที่แม่น้ำไป๋หลัว (Miluo River) เพื่อเป็นการแสดงออกถึงความจงรักภักดีต่อแคว้นฉู่และเพื่อเป็นการประท้วงการทุจริตคอร์รัปชัน

🍙 บ๊ะจ่างคืออะไร?

• ข้าวเหนียวห่อใบไผ่ หรือใบตอง
• ไส้มีทั้งคาว (หมู ไข่เค็ม ถั่ว) และหวาน (ถั่วแดง แปะก๊วย)
• ใช้ไหว้บรรพบุรุษ และแจกจ่ายให้คนในครอบครัว
• 

🚩 กิจกรรมสำคัญ

1. แข่งเรือมังกร – เพื่อระลึกถึงการค้นหาร่างของชวีหยวน
2. ไหว้บ๊ะจ่าง – เซ่นไหว้บรรพบุรุษ และเป็นสัญลักษณ์ของความกตัญญู
3. แขวนสมุนไพร และถุงหอม – เพื่อป้องกันโรคและสิ่งชั่วร้าย

 กำเนิดประเพณีบ๊ะจ่างและแข่งเรือมังกร:

• การค้นหาร่างของชวีหยวน: เมื่อชาวบ้านทราบข่าวการเสียชีวิตของชวีหยวน ซึ่งเป็นที่รักและเคารพของพวกเขา ทุกคนต่างพากันออกเรือเพื่อค้นหาร่างของชวีหยวนในแม่น้ำ
• การโยนข้าวลงน้ำ: เพื่อไม่ให้ปลาหรือสัตว์น้ำอื่น ๆ กัดกินร่างของชวีหยวน ชาวบ้านจึงนำข้าวห่อด้วยใบไม้ (ซึ่งในเวลาต่อมาพัฒนามาเป็น “บ๊ะจ่าง”) โยนลงไปในแม่น้ำเพื่อเลี้ยงสัตว์น้ำเหล่านั้น เป็นการเบี่ยงเบนความสนใจไม่ให้สัตว์น้ำไปยุ่งกับร่างของชวีหยวน
• การตีกลองและการแข่งขันเรือมังกร: ในขณะที่ออกค้นหาร่างของชวีหยวน ชาวบ้านได้ตีกลองและพายเรืออย่างรวดเร็ว เพื่อส่งเสียงดังขับไล่ปลาและวิญญาณชั่วร้ายไม่ให้เข้าใกล้ร่างของชวีหยวน กิจกรรมนี้ได้พัฒนามาเป็นประเพณีการแข่งขันเรือมังกร (Dragon Boat Racing) ที่เราเห็นในปัจจุบัน
• 

 ความหมายของเทศกาล:

เทศกาลบ๊ะจ่างจึงไม่ได้เป็นเพียงการกินบ๊ะจ่างหรือการแข่งเรือมังกรเท่านั้น แต่มีความหมายลึกซึ้งดังนี้:

• รำลึกถึงความจงรักภักดีและความเสียสละ: เป็นการระลึกถึงชวีหยวน ผู้ซึ่งยอมสละชีวิตเพื่อชาติและเพื่อความถูกต้อง
• ขับไล่สิ่งชั่วร้ายและโรคภัยไข้เจ็บ: เทศกาลบ๊ะจ่างมักจะเกิดขึ้นในช่วงต้นฤดูร้อน ซึ่งเป็นช่วงที่อากาศร้อนชื้นและโรคภัยไข้เจ็บมักจะระบาด ชาวจีนเชื่อว่าการทำกิจกรรมในเทศกาลนี้ เช่น การแขวนสมุนไพรบางชนิด (เช่น ใบอ้ายเฉ่าและชางผู่) การดื่มไวน์ Realgar และการตีกลอง จะช่วยขับไล่วิญญาณชั่วร้ายและโรคภัยไข้เจ็บออกไป
• ส่งเสริมความสามัคคี: การแข่งขันเรือมังกรเป็นการรวมพลังและความร่วมมือของคนในชุมชน

ประเพณีและกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับเทศกาลบ๊ะจ่าง:

1. การกินบ๊ะจ่าง (粽子 – Zòngzi):

• ความสำคัญ: บ๊ะจ่างเป็นสัญลักษณ์ที่สำคัญที่สุดของเทศกาลนี้ มีความหลากหลายทั้งไส้คาวและไส้หวาน ขึ้นอยู่กับแต่ละภูมิภาค
• ส่วนประกอบ: โดยทั่วไปทำจากข้าวเหนียวห่อด้วยใบไผ่หรือใบกะพ้อ (บางพื้นที่ใช้ใบอื่น ๆ) ภายในมีไส้ต่าง ๆ เช่น หมูสามชั้น ถั่วเขียว เกาลัด เห็ดหอม ไข่เค็ม กุ้งแห้ง พุทราจีน ถั่วแดง เป็นต้น
• วิธีการทำ: ห่อให้เป็นรูปทรงสามเหลี่ยมหรือสี่เหลี่ยมคล้ายพีระมิด แล้วนำไปนึ่งหรือต้มจนสุก
• การมอบบ๊ะจ่าง: นิยมมอบบ๊ะจ่างให้แก่กันและกันในฐานะของขวัญและเพื่อแสดงความปรารถนาดี

2. การแข่งขันเรือมังกร (龙舟赛 – Lóngzhōu Sài):

• ความสำคัญ: เป็นกิจกรรมหลักและเป็นไฮไลต์ของเทศกาลนี้ เป็นการรำลึกถึงการที่ชาวบ้านพายเรือออกตามหาร่างของชวีหยวน
• ลักษณะ: เรือจะตกแต่งเป็นรูปมังกร มีหัวและหางมังกรอย่างสวยงาม ผู้เข้าแข่งขันจะนั่งเป็นแถวและพายเรืออย่างพร้อมเพรียงกัน โดยมีผู้ตีกลองให้จังหวะ
• ปัจจุบัน: การแข่งขันเรือมังกรได้กลายเป็นกีฬาระดับนานาชาติที่ได้รับความนิยมทั่วโลก

3. การแขวนสมุนไพรและเครื่องราง:

• ใบอ้ายเฉ่า (艾草 – Àicǎo) และชางผู่ (菖蒲 – Chāngpú): ชาวจีนเชื่อว่าการแขวนสมุนไพรสองชนิดนี้ไว้ที่ประตูบ้าน จะช่วยขับไล่แมลงร้าย สิ่งชั่วร้าย และโรคภัยไข้เจ็บ
• เครื่องรางหอม (香包 – Xiāngbāo / Sachet): ถุงผ้าเล็ก ๆ ที่บรรจุสมุนไพรหอม นิยมให้เด็ก ๆ พกติดตัวหรือแขวนไว้เพื่อป้องกันสิ่งชั่วร้ายและโรคภัยไข้เจ็บ

4. การดื่มไวน์ Realgar (雄黄酒 – Xiónghuáng Jiǔ):

• ความเชื่อ: เป็นไวน์ที่ผสมกับแร่ธาตุ Realgar (สารหนูแดง) ชาวจีนเชื่อว่าการดื่มไวน์ชนิดนี้จะช่วยขับไล่วิญญาณชั่วร้าย งู แมลง และป้องกันโรคภัยไข้เจ็บในฤดูร้อน
• ข้อควรระวัง: ปัจจุบันมีการพิสูจน์แล้วว่า Realgar เป็นสารพิษ จึงไม่นิยมดื่มกันแล้ว แต่นิยมใช้ทาตามร่างกายเด็กเล็กแทน หรือใช้สำหรับการแสดงเชิงสัญลักษณ์

5. กิจกรรมอื่น ๆ:

• การผูกด้ายห้าสี: ผู้ใหญ่จะผูกด้ายห้าสีไว้ที่ข้อมือหรือข้อเท้าของเด็ก ๆ เพื่อขับไล่สิ่งชั่วร้ายและอธิษฐานขอให้มีสุขภาพแข็งแรง
• การตั้งไข่: ในบางพื้นที่เชื่อว่าในวันเทศกาลบ๊ะจ่างจะสามารถตั้งไข่ให้ตั้งตรงได้ง่ายขึ้น (แต่ในความเป็นจริง ไม่ได้ขึ้นอยู่กับวันเทศกาล แต่ขึ้นอยู่กับจุดศูนย์ถ่วงของไข่)
• การเที่ยวชมธรรมชาติ: บางครอบครัวจะไปเที่ยวชมธรรมชาติหรือเดินป่าเพื่อรับอากาศบริสุทธิ์

ความหลากหลายของบ๊ะจ่างตามภูมิภาค:

บ๊ะจ่างมีความแตกต่างกันอย่างมากในแต่ละภูมิภาคของจีน รวมถึงในประเทศอื่น ๆ ที่มีวัฒนธรรมจีนแพร่หลาย เช่น ไทย เวียดนาม สิงคโปร์ มาเลเซีย

• ภาคเหนือของจีน: นิยมบ๊ะจ่างไส้หวาน เช่น ข้าวเหนียวกับพุทราจีน ถั่วแดง ไม่มีเนื้อสัตว์
• ภาคใต้ของจีน: นิยมบ๊ะจ่างไส้คาวและมีรสชาติเข้มข้นกว่า เช่น บ๊ะจ่างกวางตุ้ง (粤粽 – Yuè Zòng) ที่มีหมูสามชั้น ถั่วเขียว เห็ดหอม ไข่เค็ม บางครั้งใส่เป็ดย่างหรือหอยเชลล์แห้ง
• ภูมิภาคอื่น ๆ: อาจมีบ๊ะจ่างที่มีส่วนผสมเฉพาะถิ่น เช่น บ๊ะจ่างเสฉวนที่เผ็ดร้อน บ๊ะจ่างหูหนานที่มักจะปรุงรสด้วยน้ำด่าง

🌟 ความสำคัญของเทศกาล

• สื่อถึงคุณธรรม: ความรักชาติ ความซื่อสัตย์ ความเสียสละ
• เป็นการสืบสานวัฒนธรรมจีนโบราณ
• เสริมความสัมพันธ์ในครอบครัวและชุมชน

สรุป:

เทศกาลบ๊ะจ่างจึงเป็นเทศกาลที่เต็มไปด้วยคุณค่าทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และความหมายที่ลึกซึ้ง เป็นการรำลึกถึงวีรบุรุษผู้รักชาติ การขับไล่สิ่งชั่วร้าย และการส่งเสริมความสามัคคีในชุมชน ผ่านประเพณีการกินบ๊ะจ่าง การแข่งขันเรือมังกร และกิจกรรมอื่น ๆ ที่สืบทอดกันมายาวนานนับพันปีค่ะ